Svaki grad ima svoju historiju, pa tako i grad Beograd. Ovo nije čas historije o gradu na ušću Save u Dunav, nego priča o jedinstvenom mjestu koje ovaj grad posjeduje. To je mjesto koje nas kao vremeplov vraća stoljećima unazad. Laganim korakom pravo kroz historiju. 

Riječ „Kalemegdan“ turskog  je porijekla, sastoji se iz dvije riječi - „kale“ što znači tvrđava, i riječi „mejdan“ znači polje, livada, ili, kasnije - trg. Zanimljivo je i to da su Kalemegdan Turci nazivali i Fićir - bajir, što znači brijeg za razmišljanje.  

Šetnja Kalemegdanom potiče na razmišljanje. Svaki kamen ima svoju priču. Zelenilo kolim ste okruženi daje vam poseban mir, a pogled na ušće Save u Dunuv, smaragdne boje koja preovladava kao da nam svojom dubinom otkriva sopstvenu filozofiju života. Zato i ne čudi da šetajući se Kalemegdanom, pored radoznalih turista koji sa nestrpljenjem upijaju svaku riječ turističkog vodiča, na zidinama Kalemegdana, sa pogledom u daljinu, sretnete zaljubljene parove ili pjesnika koji žurno zapisuje stihove koje su mu Sava i Dunav šapnuli. Tu su i ljubitelji fotografije, koji iz svakog ugla žele zabolježiti ovu neizmjernu ljepotu koja se pruža. 



Vremeplov: Kelemegdan i Beogradska tvrđava kroz historiju 

Strateški povoljan položaj grebena smješten na ušću Save u Dunav dominira okolinom i pruža uslove za kontrolu nad ravnicom prema sjeveru i zapadu, tako da je mjesto bilo iskorišteno za nastanjivanje još od prahistorijskih vremena. Sudeći po arheološkim nalazima na platou Gornjeg grada Beogradske tvrđave, prvo naselje osnovano je još tokom neolita.Važne promjene na ušću Save u Dunav odigrale su se naseljavanjem Kelta 279. godine pre n.e. Došavši na područje oko Dunava pod vođom Batantom, Kelti-Skordisci su se najprije sreli sa ilirskim plemenom Autarijata i drugim tračkim i ilirskim plemenima. Prisustvo dva različita etnička elementa odrazilo se i na ime grada: Singidunum, što je složenica od tračkog ili dačkog plemenskog imena Singi i keltskog dunum, što znači grad. Kelti su po nastanjivanju razvili zemljoradnju, grnčarstvo i već sredinom II stoljeća pre n.e. kovali su novac. Arheološkim istraživanjima utvrđeno je da se keltski Singidunum nije nalazio na prostoru Gornjeg grada Beogradske tvrđave, već na prostoru današnje Karaburme, piše na stranici JP Beogradske tvrđave koja brine o prostoru Beogradske tvrđave i parka Kalemegdan. 



Obzirom da je samo tlo kraj rijeke ušća Save u Dunav bilo posebno strateški privlčano i plodno tlo, Početkom I stoljeća, najverovatnije između 6. i 11. godine nove ere, zabilježeni su sve češći napadi varvarskih plemena na greben. Početkom II stoljeća Singidunum postaje sjedište legije IV flavie. Zbog svojih ratnih uspjeha, ova legija dobila je nadimak felix – sretna. Prvo rimsko utvrđenje bilo je zemljano-palisadnog tipa, da bi potom bio izgrađen utvrđeni vojni logor – kastrum. Kastrum je bio pravougaone osnove, dužine 560 m i širine oko 350 m, i nalazio se na prostoru današnjeg Gornjeg grada sa dijelom Kalemegdanskog parka do Pariske ulice. Dijelovi rimskih bedema sa ostacima četvorougaone kule otkriveni su ispod slojeva kasnijih fortifikacija i danas se mogu vidjeti na sjeveroistočnom bedemu Gornjeg grada. Za vlade cara Hadrijana (117–138 godine) Singidunum dobija status municipija – naselja sa ograničenom gradskom samoupravom. Status kolonije, naselja sa potpunim rimskim građanskim pravima, dobio je između 211. i 287. godine. Podjelom Rimskog carstva 395. godine Singidunum ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva – Vizantije. 



Na raskrsnici puteva, Singidon – kako Vizantinci nazivaju grad na ušću Save u Dunav – bio je nezaobilazno mesto preko koga su prolazili ili se zadržavali mnogobrojni narodi u vreme Velike seobe. Pod vodstvom Atile 441. godine Huni su prodrli na Balkan uništivši čitav niz gradova, među njima i Singidon. Posle Atiline smrti država Huna se raspala, a na prostor Singidona naseljavaju se plemena Istočnih Gota, Gepida, Sarmata. Vođa Ostrogota Teodorih osvaja Singidon 471. godine i drži ga punih 17 godina, do svog odlaska u Italiju. Po odobrenju vizantijskog cara Anastasija  na teritoriji Singidona naseljavaju se i Heruli. Shvatajući značaj pograničnih gradova u borbi protiv varvara, car Justinijan I (527–565) počinje obnovu Singidona nešto pre 535. godine. Bjelina krečnjačkog grebena, sa ostacima ranovizantijske tvrđave, građene od kamena istog geološkog sastava i boje, jasno se isticala u okolnom pejzažu i, nema sumnje, odredila slovensko ime grada: Bijeli grad – Beograd. Kada je na ruševinama antičkog grada nastao slovenski grad nema pouzdanih podataka, ali se pretpostavlja da se to desilo na prelazu iz VIII u IX stoljeće.



Početkom IX vijeka na područjima u susjedstvu Beograda došlo je do velikih promjena. Sa historijske pozornice nestao je Avarski kaganat, a u dijelovima Panonije uspostavljena je franačka vrhovna vlast. Na drugoj strani, istočno od Beograda razvila se bugarska država, koja se u drugoj i trećoj deceniji IX vijeka širi prema sjeverozapadu. Pod njenu vlast tada dolazi i područije Beograda. Beograd u XI i XII veku drže Vizantinci. U ovim nemirnim vremenima više puta je rušen i obnavljan. Preko teritorije Beograda u nekoliko navrata prošla je krstaška vojska.



Nakon krstaških najezdi 1096. i 1147, u Trećem krstaškom ratu 1189. godine Beograd je bio stecište krstaške vojske Fridriha I Barbarose. Ponovno uspostavljanje granice na Dunavu za vrijeme Manojla I Komnina (1143–1180) obnavljanjem utvrđenja grada Beograda. Zatim, srpski kralj Dragutin se na saboru u Deževu 1282. godine odrekao prestola u korist svog mlađeg brata Milutina i dobio je na upravu dio srpske zemlje. Dragutin je bio oženjen Katarinom, kćerkom ugarskog kralja Stefana V, od koga je sredinom 1284. dobio na upravljanje Mačvu sa Beogradom.



Podaci o Beogradu u ovom periodu su veoma oskudni. Pouzdano se zna da je vizantijska princeza i srpska kraljica Simonida učinila posjetu Beogradu, najverovatnije 1315. godine. Kralj Milutin je marta 1316. zaposjeo oblast kojom je upravljao Dragutin i držao je sve do 1319. godine, kada su Ugari preduzeli ofanzivu i osvojili Beograd. Iako su srpski vladari, car Stefan Dušan i knez Lazar u nekoliko navrata ratovali sa Ugarima, situacija se nije bitno izmijenila – Beograd se do početka XV vijeka nalazio u rukama Ugarske.



Nakon bitke kod Angore (1402) Stefan Lazarević, sin kneza Lazara, dobio je od vizantijskog cara titulu despota, a od ugarskog kralja Žigmunda Beograd na upravljanje. Tako je, diplomatskim putem, 1404. godine Beograd prvi put postao prijestonica srpske države – njeno vojno ekonomsko i kulturno sedište. Pošto je, po riječima Konstantina Filozofa, grad bio „razrušen i zapušten“, despot je odmah pristupio obnovi zatečenih utvrđenja, a potom i izgradnji novih gradskih bedema i kula. Beograd je bio podeljen na dve celine: Gornji i Donji grad. Grad je bio okružen dvostrukim zidinama sa kulama i jarkom sa kopnene strane. U Gornjem gradu, na mjestu starog vizantijskog kastela, despot je sagradio zamak, posebno utvrđen zidom s kulama i rovom, u koji se ulazilo preko pokretnog mosta. Unutar zamka nalazio se dvor, jedna naspram druge velike kula Nebojša i Bojša, kuće vlastele, kapela, biblioteka i riznica. 

Zatim, Beograd 1521. godine osvaja sultan Sulejman Veličanstveni, kada Beograd postaje pod upravom Osmanskog carstva. Beograd je tada postao važno uporište Osmanlija, naročito za dalje prodore ka Evropi. Gradsko polje ispred Tvrđave Osmanlije su nazivali Kalemegdan (kale grad i megdan polje), a brijeg na kome je podignuta Tvrđava nazivali su fićir bair – brijeg razmišljanja.



Od mnogobrojnih turskih građevina na Beogradskoj tvrđavi do danas je ostala sačuvana česma Mehmed-paše Sokolovića iz druge polovine XVI stoljeća i turbe Damad Ali-paše iz XVIII veka.






Na platou Gornjeg grada Beogradske tvrđave nalaze se i temelji Mahmuda džamije. Iako njeni temelji i dalje postoje, rijetki su oni koji znaju da je baš na tom mjestu nekada bila džamija.



Nakon skoro dva stoljeća osmanske uprave, Austrija je zauzela grad 1688.godine i odmah otpočela svoje radove na izgradnji moderne tvrđave po projektu inženjera Andreja Kornara. Međutim, Osmanlije su ponovo zauzeli grad već 1690. godine. Od 1717. do 1739. godine Austrija je ponovo zauzela Beograd i odmah pristupila izgradnji novih bedema s bastionima i zemljanim nasipima. Beogradska tvrđava je postala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Ipak, Beogradskim mirom 1739. godine grad bez borbe će opet pripasti Osmanlijama. Još jednom je Austrija uspela da osvoji Beograd oktobra 1789. godine. Svištovskim mirom 1791. godine Austrijanci napuštaju Beograd.



Početkom XIX stoljeća, nakon ubistva zapovjednika beogradskog grada Hadži Mustafa-paše, janičari su uspostavili svoju vlast u gradu i okolnim selima. Ustanicima su krajem 1806. zauzeli varoš, a početkom 1807. i Tvrđavu. Poslije propasti ustanka 1813. godine Osmanlije ponovo gospodare Tvrđavom do svog konačnog odlaska iz Beograda. Na Kalemegdanu je turski komandant Beograda predao ključeve grada knezu Mihailu Obrenoviću 1867. godine. 

Godine 1869. započeli su radovi na uređenju gradskog polja – Kalemegdana. U Prvom svetskom ratu porušene su sve stare građevine unutar zidina, dok su bedemi Tvrđave znatno oštećeni. Između dva svjetska rata park dobija današnji izgled. Urađeno je savsko šetalište sa Velikim stepeništem na putu prema Kralj kapiji i novopodignutom spomeniku „Pobjednik“. Tada započinju i prva arheološka istraživanja Tvrđave koja u kontinuitetu traju do danas.



Od 1946. godine Beogradska tvrđava i Kalemegdan stavljeni su pod zaštitom države. 

I zaista, priča na Kalemegdanu je nesvakidašnja. Tu je cijeli splet niza osvajača koji su dolazili i odlazili. Svaki od njih je želio grad na ušću Save i Dunava za sebe. Svi oni ostavljali su tu i dio historije i svoje kulture iza sebe. Spoj različitosti na jednom mjestu uvijek donosi posebnu energiju. Danas na Kalemegdanu imamo splet tragova skoro svih onih koji su tu boravili i u tome je tajna čarolije ovog mjesta.

Prava je to šetnja vremeplovom, priča koja se tkala stoljećima. 


Novinarka: Aldina Rovčanin